Maymun Çiçeği (Mpox) hastalığı tüm dünyada süratle yayılmaya başladı.
Maymun Çiçeği virüsü 13’ü Afrika olmak üzere şu ana kadar 16 ülkede görüldü.
13 Afrika ülkesinde hadise sayısı 17 bin 541 olurken, hastalığa bağlı 517 vefat kaydedildi.
Öte yandan Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ), “maymun çiçeği hastalığı (Monkeypox)” ismini, 2022’de ırkçılık ve ayrımcılık korkusuyla “mpox” olarak değiştirdi.
İşte, Sıhhat Bakanlığı’nın yayımladığı bilgiler ışığında M Çiçeği (mpox) hakkında tüm bilinmesi gerekenler…
M ÇİÇEĞİ (MPOX) VİRÜSÜ NEDİR?
M-Çiçeği, Poxviridae ailesindeki Orthopoxvirus cinsinin bir üyesi olan M-Çiçeği virüsünün (MPox) neden olduğu bir hastalıktır. Orthopoxvirus cinsinin öbür üyeleri Camelpox, Cowpox üzere öbür canlı cinslerinde de görülebilen zoonotik virüslerdir.
Aynı ailenin beşere has çeşidi olan ve genel olarak bilinen ismi ile çiçek hastalığına neden olan Variola virüsü, aktif aşılama ile 1980 yılında dünya üzerinden eradike edilmiştir.
HAYVANLARDAN İNSANLARA GEÇEN BİR HASTALIK
M-Çiçeği, öncelikle Orta ve Batı Afrika’nın tropikal yağmur ormanlarında endemik olarak görülen ve vakit zaman dünyanın başka bölgelerine buradan yayılan, az sayıda görülen viral bir zoonotik (hayvanlardan insanlara yahut insanlardan hayvanlara geçen) hastalıktır.
BELİRTİLERİ NELER?
Klinik olarak; ateş, halsizlik, yorgunluk, baş ağrısı, kızarıklık ve büyümüş lenf nodları ile kendini gösteren hastalık bir dizi tıbbi komplikasyona neden olabilir.
Semptomları ekseriyetle 2-4 hafta süren ve kendi kendini sınırlayan M-Çiçeği ağır olaylara da yol açabilmektedir.
Orta Afrika’daki olaylarda %10 ile en yüksek fatalite oranı saptanırken, Batı Afrika’da bu oran %1 olarak saptanmıştır. 2022 yılından sonra pandemik hale gelen formu ile bağışıklık sistemi olağan bireylerde fatalite oranı binde 1’in altındadır.
ÇİÇEK HASTALIĞI İÇİN KULLANILAN AŞILAR MÜDAFAA SAĞLAR
M-Çiçeği döküntüleri, 1980 yılında Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) tarafından dünya çapında eradike edildiği ilan edilen çiçek hastalığının döküntülerine benzeri. M-Çiçeği, çiçek hastalığından daha az bulaşıcıdır ve daha hafif seyirli bir tabloya neden olur.
Çiçek hastalığına karşı kullanılan aşılar, M-Çiçeğine karşı da muhakkak oranda bir müdafaa sağlamaktadır. Çiçek hastalığının tedavisi için geliştirilen antiviral casuslar, M-Çiçeği tedavisi için de kullanılmaktadır.
HANGİ HAYVANLARDAN BULAŞIR?
M-Çiçeği virüsüne hassas çeşitli hayvan tipleri tanımlanmıştır. Bunlar; ip sincapları, ağaç sincapları, Gambiya keseli sıçanları, fındık fareleri, primatlar ve öteki cinslerdir. M-Çiçeği virüsünün doğal seyri bugün için net olarak tanımlanabilmiş değildir.
Kesin rezervuar(lar)ı ve tabiatta virüs sirkülasyonunun nasıl olduğu şimdi netlik kazanmamıştır. Bununla birlikte ön planda kemirgenlerin olduğu düşünülmektedir.
NASIL BULAŞIR?
Afrika şartlarında M-Çiçeği virüsünün hayvanlardan beşere bulaşı, enfekte hayvanların kan, beden sıvıları, deri yahut mukoza lezyonları ile direkt temas yahut ısırık yoluyla meydana gelebilir.
İnsandan beşere bulaşmada uzun müddetli yakın cilt deriye temas kıymetlidir. Enfekte kişinin sekresyonları (cinsel çıktılar dahil) ile direkt temas (lezyonlarla temas edecek halde sarılma,masaj, cinsel temas gibi), cilt lezyonları ile bütünlüğü bozulmuş deri yahut mukozalarla (göz,burun, ağız mukozaları gibi) direkt temas yahut yakın vakitte cilt lezyonlarından kontamine olmuş objelerle (yatak çarşafı, havlu vb.) yakın temas başka bulaş yollarıdır.
Bu tıp temas genel olarak tıpkı konutu paylaşan şahıslarda, kapalı ortamlarda çok uzun müddet yakın arada bulunanlarda ve enfekte bireyle şahsî hami ekipman kullanmadan temas eden sıhhat çalışanlarında risk oluşturur.
BELİRTİLER NE VAKİT ORTAYA ÇIKAR?
M-Çiçeğinin kuluçka müddeti, riskli temastan semptomların başlangıcına kadar olan müddet, çoklukla 6-14 gün olmakla birlikte 1-21 gün ortasında değişebilir.
Bir hayvan ısırığı yahut tırmalaması hikayesi olan şahıslar, dokunsal/temasla maruziyete sahip olanlardan daha kısa bir kuluçka müddetine (13’e karşı 9 gün) sahip olabilir.
İLK NE VAKİT ORTAYA ÇIKTI?
M-Çiçeği, birinci olarak 1958 yılında Danimarka’da Kopenhag’a Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nden deney hayvanı olarak getirilen maymunlarda lezyonların görülmesi üzerine yapılan incelemelerde gösterilmiştir. Bu nedenle birinci isimlendirmesi Maymun Çiçeği (Monkeypox) olarak yapılmıştır.
1970 yılından itibaren 11 Afrika ülkesinde (Benin, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Gabon, Fildişi Kıyısı, Liberya, Nijerya, Kongo Cumhuriyeti, Sierra Leone ve Güney Sudan) insanlarda M-Çiçeği hastalığı bildirilmiştir.
AFRİKA DIŞINDA YAYILIMI
2003 yılında, Afrika dışındaki birinci M-Çiçeği salgını 70’in üzerinde M-Çiçeği olayıyla Amerika Birleşik Devletleri’nde görülmüştür. M-Çiçeği hastalığı ayrıyeten Eylül 2018’de Nijerya’dan İsrail ve Birleşik Krallık’a, Mayıs 2019, Aralık 2019, Mayıs 2021 ve Mayıs 2022’de Singapur’a, Temmuz ve Kasım 2021’de yeniden Nijerya’dan ABD’ye seyahat edenlerde bildirilmiştir.
Mayıs 2022’de 100’den fazla ülkede birden fazla M-Çiçeği olayı tespit edilmiştir. Avrupa’da da hadise kümelerinin meydana geldiği göz önüne alındığında, ABD Massachusetts’te Mayıs 2022’de görülen ve yakın vakitte özel ulaşımla Kanada’ya seyahat etmiş fakat Afrika’ya seyahat etmemiş olan olay muhtemelen çok ülkeli M-Çiçeği salgınıyla ilgili olabilir.
Mayıs 2022’de, Portekiz,İspanya ve Birleşik Krallık dahil olmak üzere Avrupa’da çok sayıda M-Çiçeği hadisesi rapor edilmiştir.
Çoğu olay, erkeklerle seks yapan erkekler olup, cinsel aktivite sırasında yakın temas nedeniyle muhakkak kümeler ortasında yayılım görülebilir.
