Buraya Neden Geldim? “Kapı Etkisi” Bize Ne Yaptığımızı Nasıl Unutturuyor?

Kapı Etkisi: Unutkanlığın Gizemi

Bir odadan diğerine geçerken, hiç ne yapacağınızı unuttuğunuz oldu mu? İçinde bulunduğunuz odada bir şey yapmanız veya başka bir odadan bir eşya almanız gerekiyor. Ancak diğer odaya vardığınızda, aklınızdaki düşünce tamamen kaybolmuş oluyor ve artık neden orada olduğunuzu hatırlayamıyorsunuz. Belki de bir şey satın alacaksınız, fakat mağazaya girdiğiniz an, ne istediğinizi unutuveriyorsunuz.

Bunu yorgunluk veya yaşlılık gibi basit bir duruma bağlayabilirsiniz. Ancak bilim insanlarına göre mesele çok daha karmaşık. Bu tür durumlar, bir sınırı geçtiğimizde yakın zamanda önem taşıyan bilgilerin unutulma eğilimimizi açıklayan bir fenomen olan kapı etkisi veya konum güncelleme etkisi ile ilişkilidir. Bu kavram, bilim insanları arasında büyük bir ilgi uyandırmakta ve bunu test etmek için oldukça yaratıcı yöntemler geliştirilmiştir.

Örneğin, 2011 yılında Notre Dame Üniversitesi’nde gerçekleştirilen bir çalışmada, araştırmacılar katılımcıların sanal ortamda veya gerçek yaşamda nesneleri taşımalarını sağlayarak kapı etkisini incelemişlerdir. Elde edilen sonuçlar, katılımcıların bir kapıdan geçtikten sonra bilgileri unutma olasılığının arttığını ortaya koymuştur. Yani, bir kapıdan geçtiğinizde beyninizin kendini sıfırlama eğiliminde olduğu gözlemlenmiştir.

Bilim insanları, bunun beynimizin deneyimleri ayrı olaylar olarak nasıl kategorize ettiğini gösterdiğini ve buna olay ufku modeli dendiğini belirtmektedir. Bu model sayesinde beynimiz anıları küçük parçalara ayırarak düzenleyebilmekte, ancak bu durum kısa süreli unutkanlıklara da yol açabilmektedir. Aslında, beyin sürekli olarak anıları kaydeder ve bunları bölümler halinde depolar. Bir sınırı geçmek, beynimizin o alanın olay modelini güncellemesini tetikleyerek, önceki olaylarla ilişkili nesneleri ve düşünceleri bir an için kaybetmemize neden olabilir.

Kısacası, mutfağa gidip bir şeyler alma isteği, salondaki bir olayla ilişkilendirilir. Ancak mutfağa adım atıldığında, salon ile olan bağlantı kopar ve kişi, “Ben buraya neden gelmiştim?” diye anlık bir sorgulama yaşayabilir.